1470 (CLAVDVS ERAT.) Cum dominus fideles omnia inuicem communicantes
quottidie augeret:
petrus et Ioannes ut in.
iii. capite narrat:
Lucas
: ascendebant in templum ad horam
orationis nonam.
1471 Quidam uero claudus ex utero matris natus xl. annos ad portam templi quotidie ponebatur quæ dicebatur speciosa: ut peteret elemosynam ab introeuntibus in
templum
.
1472 Ei ergo iam roganti dixit petrus: respice in nos. cum is intenderet sperans se aliquid accepturum. Tum petrus
aurum et argentum non est mihi. quod
autem habeo: hoc tibi do. In nomine iesu christi nazareni surge et ambula.ac 3, 6 et protinus sanatus intrauit cum illis in templum: et omnis popu[33v]Ius qui claudum probe cognosceret: plenus stupore tanti miraculi cucurrit ad
apostolos honorandos in porticum quæ
dicebatur salomonis.
1473 Hanc historiam narrat hic poeta in .vii. sectione: addita tamen huius mysterii
præclara intelligentia: ut dicam suo in loco.
1474 historia autem prius narratur in hunc modum
1475 (erat claudus)
scilicet in urbe hierusalem in
qua erant apostoli:
cui scilicet claudo prima dies scilicet natuitatis
cum natus est:
dedit exordia id est
principium:uitæ:
cum strage membrorum id est
cum damno membrorum claudicantium.
1476 Erat enim claudus ex utero matris: et
ipse per se nullo pacto poterat incedere sed baiulabatur: et ad fores templi a gestantibus ponebatur.
claudus dico :
gerens octo lustra id est
xl. annos: quia
quinquies octo .xl sunt: cum
lustrum sit quinque annorum spacium:
1477
langore coæuo id est
infirmitate coetanea. hoc est cum infirmitas
claudicandi esset eiusdem ætatis cum claudo.
1478 Nam sicut claudus erat. xl. annorum: ita infirmitas
quoque annorum. xl: cum
claudus natus fuisset ex utero matris.
1479
Ad quem scilicet claudum
positum in porta templi speciosa
dicta:
petrus ait scilicet uerbum sequens scilicet
respice: o claude in nos.
1480 et hoc dixit petrus
claudo:
comitante ioanne. id est cum ioannes
petrum comitaretur introeuntem in
templum.
1481 (spes). scilicet in animo claudi concepta ex uerbo
petri:
lusit id est fefellit
uotum id est
desiderium:
auarum id est claudi auari
et cupidi accipiendæ elemosynæ.
1482 nam cum dixisset petrus:
respice o claude in nos: credidit claudus petrum parare crumenam: ut inde ei
elemosynam largiretur.
1483 Sed hæc spes ludificata est uotum et desiderium ipsius nimis
auidum accipiendæ elemosynæ. quia petrus dixit claudo:
aurum et argentum non est mihiac 3, 6 quid non expectes ab homine tam paupere quam tu es: imo paupere magis elemosynam.
1484 ideo subdit (Cumque
negat ) id est petrus cum
negat pauperi claudo elemosynam dicens:
aurum et argentum non est mihi:ac 3, 6
parat scilicet petrus
meliora id est res meliores
elemosyna et auro et argento scilicet sanitatem:
quam statim contulit in nomine Iesu
nazareni.
1485 Est autem sanitas quolibet precio preciosior.
1486 (quam sæpe)
acuta descriptio claudi modo spem: modo
desperationem concipientis et tandem consecuti sanitatem super spem: quam conceperat. cum enim
dixit petrus:
respice: sperauit se consecuturum elemosynam: cum
rursus inquit:
aurum et argentum non est mihi:ac 3, 6 desperauit.
1487 Et tamen ipsum claudum desperatione tali grauatum et pressum
lætificauit sanitas: quam ille non sperauerat: quæ erat supra spem: cum
esset res mirabilis: nec parari nisi cœlesti numine
posset.
1488 Est autem sententia catholica: et
generalis: et accommodatissima rei propositæ.
1489 (Desperata) id
est res desperatæ:
quam sæpe id est quantum
frequenter:
iuuant id est adiuuant:
grauatos id est oppressos
: modo hic claudus per desperationem erat
pressus molestia: sed sub his principiis moestis
tantæ desperationis: erat in confinio et iam in
proximo prosperitas et læticia maxima sanitatis: quæ
statim secuta est post illam desperationem.
1490 et ideo subdit: (et prosperitas uenit ad uota). id est secundum nostra desideria uenit bona
fortuna et prospera: prosperitas dico nata semine id est
principio:
malo id est contrario: et prosperitas coelans confinia læta id est obumbrans et
abscondens principiis
moestis id est tristibus:
confinia læta id est lætam
prosperitatem in propinquo termino et uicino illis tristibus principiis.
1491 Et generaliter est intelligenda sententia: quia scilicet læticia maxima ex magno moerore plaerumque
redundat. ut exempli gratia: si diceremus illud christi apud lucam:
nonne haec oportuit pati christum et ita intrare in gloriam
suam?
Lc 24, 26
1492 quamuis enim et propter patris praeordinationem. et christi exaltationem: et humani
generis redemptionem: et scripturarum impletionem
oportuit pati christum: tamen illa gloria clarius
refulsit et illud gaudium maius apparuit: post
ignominiosae illusionis dedecus et acerbissimae mortis absynthium necnon tam
dulces resurrectionis fauos:
[34r] persensissent apostoli: nisi crucis
amarissimae fel antecessisset.
1493 Vnde loannes:
gauisi inquit sunt discipuli uiso domino.Jn 20, 20 Et Lucas
adhuc inquit illis non credentibus et mirantibus præ gaudio .Lc 24, 41
1494 Recte ergo arator dicit
prosperitatem natam a principio sinistro et aduerso semine.
1495 Vt enim ex semine nascitur arbor: ita ex
magno moerore magnum oritur gaudium.
1496 Sicut hic claudus sperauit. mox negante
petro se aurum et argentum
habere: desperauit tristicia grauatus: et tamen sanitas quæ illi erat maxima
prosperitas: uenit mox ad uota et desiderium: quæ sanitas coelabat confinium et uicinitatem
principiis desperationis.
1497 Quid autem physici sentiant de coniugatione contrariorum quæ in
rerum natura ac nobis inuenitur: cur semper lætis
aliquid sollicitum interuenit: cur sollicitis
lætum: ut nulla sit plane sinceritas uel in
uoluptate uel in mœrore: quoniam ubi uber ibi tuber
sit: ubi mel ibi fel:
dixi in relectione de uerbis
obliquis.
1498 Nec enim illud Homeri uatis plasma: quo
fingit ante iouis limen duo esse
dolia plena: alterum mellis alterum fellis: nec ulli hominis dari alterum sine altero purum: sed mixtum in coniugio:
illud inquit non tamtum uerum in uita hominum sed et in natura rerum: quæ modo mater modo nouerca ubique terrarum
uisitur: quandoque indulgens et blanda non tamen
ubique: quandoque sæua et infesta non ante
omnino omnibus commodis spoliata.
1499 (Gaudebit.) egenus id est pauper scilicet
claudus:
plus gaudebit: meruisse manu uacua scilicet bonum sanitatis cum
manus sit uacua elemosynæ. uel aliter gaudebit claudus:
meruisse scilicet bonum
sanitatis:
plus quod plus est: et maius uacua manu quam manu plena.
1500 nam si manum plenam auro uel argento habuisset dante elemosynam
petro: non
tantum consecutus fuisset: quam tum consecutus fuit
nulla accepta elemosyna et manu uacua. quia pluris
est facienda sanitas manu uacua: quam manus plena
auri manente infirmitate.
1501 ideo addit poeta:
qui scilicet claudus:
poscens munera id est dona
elemosynæ a petro:
est datus scilicet claudus
sibi id est restitutus
sibi a petro est ipse claudus.
1502 Et est amplificatio artificiosa exaggerans munus datum a
petro ipsi claudo.
1503 Nam licet aurum et argentum cætera dona huiusmodi magni
faciamus: pluris tamen facimus nos ipsos.
1504 quanto ergo maioris nos ipsos quam aurum æstimamus: tanto maius donum petrus claudo contulit quam cæteri elemosynam tribuentes.
1505 Sed quomodo petrus claudum
restituit sibi : id uidere perfacile est.
1506 Nam claudus non erat suus: cum suis
membris non incederet: cum alieno uectaret dorso. cum esset sub mancipatu ægritudinis: expers libertatis.
1507
petrus autem illum suum fecit: eum sibi dedit: et
restituit data sanitate: qua factum est ut sibi
imperaret et suis membris: ut esset liber a iugo
claudicationis: ut non alieni egeret auxilii.
1508 (Nulla hic mihi
uena
.) Redit ad historiam: quam
diuisit interposita digressione amplificante munus datum a petro.
1509 Ita sane lucanus
frequenter commate utitur: continuo ductu haud
semper carmen texens. Vt iamque iræ patuere deum: manifestaque
belli signa dedit mundus.LVCAN. 2, 1-2 mox filum historiæ abrumpit cum ait:
Cur hanc tibi rector olympi et. c.
LVCAN. 2, 4 Hunc autem scribendi morem (ut supra diximus) tenuit Arator
Lucani æmulus: quem nisi diligenter obserues: passim
offendes perinde ac si in tenebris ambulares.
1510 Hoc ergo semel dictum: et semel mente
uigili animaduersum: non semel proderit in
explanatione multorum uersuum titubantibus.
1511 Dixit poeta paulo ante:
ad quem comitante ioanne respice
petrus ait:
et cum claudus respexisset. connectitur
historia modo.
1512 (respondit)
scilicet petrus non uerbis claudi: cum claudus nullum uerbum dixerit: sed eius intentioni et spei.
1513 sperabat enim claudus se accepturum elemosynam a petro: uel aureum
nomisma: uel argenteum:
huic spei respondit petrus dicens:
hic scilicet apud me:
nulla uena scilicet est: id est nullum conceptaculum: nullus meatus uel subterraneus uel fluuialis:
metalli id est abundans
metallo auro uel argento:
quæ scilicet uena
metalli:
fundat id est abunde
spargat:
opes id est diuitias: scilicet mihi. ex quibus
possim tibi largiri elemosynam. hoc est ego nihil
habeo.
Ego pauper:
ero ditior id est locupletior:
ægro scilicet te et
claudo: quid minime:
1514 uel aliter ego pauper
ero ditior ægro. si quatenus sanus sum
et tu æger: et quatenus in nomine lesu sanitatem
tibi pæsto: nam hoc habeo.
Cæterum in eo quod tu uis et speras: non sum
ditior: quia non habeo aurum: non argentum: non ullum metallum ut
præcepit nobis dominus dicens.
nolite possidere aurum. nec argentum nec
pecuniam in Zonis uestris.Mt 10, 9 hoc cum dixisset petrus: claudus deiectus a spe:
erat grauatus desperatione: putans nihil amplius
habere petrum quod ei daret.
1515 Vnde supra dictum est:
Desperata iuuant. id est adiuuant grauatos id est preter spem et
inopinato subleuantur sæpe desperatæ res.
1516 Vt uerbi gratia:
moses cum fuga sibi consuluisset: pauit alienas oues. Idem
tamen a tanta abiectione erigitur mirabiliter adeo:
ut ei regi tanuam par obiiceretur cui nuper seruierat: et sexecentis hominum millibus præficeretur: omnibus illustris gentibus: qui paulo
ante uni notus ouibus præerat. ac postremo qui suæ
libertatis erat indigus egensque fit alienæ assertor ac uindex.
1518 Quod si uolumus prophani quoque populi exempla asciscere in hanc
relationem: quam gentem dicet aliquis abiisse ab
omni salutis spe longius quam romanam secundo punico bello? quæ ad Ticinum concussa
: ad trebiam perculsa: ad Trasimenum fracta: ad cannas denique
afflicta et proculcata cum iaceret: tam moestis
principiis ad exitum uictoriæ ad Zamam
partæ prosperrimum producta est.
1519 Ergo ex maxima desperatione inopinatum gaudium: ingens: insperatum hominibus plærumque
contigit.
1520 lta quoque claudus hic iam desperans cum diceret petrus:
nulla hic mihi uena metalli ego
ditior ægro pauper ero. uel per
interrogationem: uel per affirmationem ut paulo
ante exposui.
1521 nec miretur quisquam me in hac interpretatione id agere: quod omnibus est commentatoribus commune: quibus præcipuum studium est per diuersos sensus
uagari: nec unam sententiam recensere: ut quisque id eligat (quemadmodum in coena uarie
instructa) quod suum magis irritat palatum.
1522 nec enim idem omnibus gustus est: sed
suum cuique palatum.
1523 Certe origeni uiro claro
in enarrandis diuinis litteris familiare hoc esse uidemus: ut eadem de re variis disserendis sententiis lectori copiosam
cogi[34v]tandi materiam subministret.
1524 Quæ res facit ut ex iis: quæ fortassis
non uere dicuntur: aliquid ueri eruamus: ad cuius intelligentiam non noster labor: sed alienus error nobis aditum patefecit.
1525 Nec enim (ut præclare dixit stagyrita philosophus in.
ii. ton meta ta
physica libro) si timotheus non
fuisset tantum in musicis promouissemus. Et
si phrynis non
antecessisset: non tantus timotheus euasisset.ARIST. Metaph., 2, 993b
1526 Quare par est cunctos: qui nostra hæc
legunt (qualiacunque sint) boni consulere: etiamsi
scopum in cunctis non attingamus: nec ad ueritatis
calcem ubique perueniamus: uariis ictibus propinqua
loca ferientes. Nam ex hac copia sensuum: fiet copia doctis uiris ingeniorum exercendi
exacuendique. et fortasse ad ueritatem ex
nostris coniecturis tandem peruenietur.
1527 Est enim Arator eximie
obscurus: et tenebris et caligine undique
circunfusus.
1528 Sed iam ad rem.
1529 (Progressus
ubi. ) ordo est.
ubi id est postquam:
exiuit medicina potens id
est efficax ad sanandum claudum:
de uoce iubentis scilicet
petri claudo ut surgeret et
ambularet.
1531
ueteranus id est uetus
scilicet claudus in infirmitate:
progressus scilicet est id
est processit et gressum mouit: atque pro et
ueteranus cum uixere pedes
scilicet illi:
gressu hospite id est
peregrino incessu et ambulatione antea illi extranea.
1532 habebat enim prius mortuos infirmitate pedes: quippe qui gressui essent inutiles.
1533 cum ergo ei uixere
pedes:
relinquens cunabula id est
cunas hoc est grabatum: metaphorice. uehebatur enim grabato sicut infans cunis ob
infirmitatem baiulatur.
1534
cunabula longa dicit: quia erat iam uir integer claudus: nec ei cunæ breues: quales
infantium sunt: congruebant:
sed longæ.
1535 (ueteranus)
relinquens cunabula longa
calcauit humum id est terram pressit firmiter utpote sanus. et materies prisca id est corpus illud antiquum in infirmitate:
mouet se scilicet suis
pedibus non mouetur ab aliis:
1536 ideo ait mouet se
plantis nouellis id est noua medicina firmatis: et ponitur pars pro toto.
1537
planta enim pars est ima pedis. uel accipe proprie.
nouellis id est nouis sed
per dimnutionem. uel nouellis id est nouiter natis ad gressum: cui non erant prius apti.
1538 (Cui) scilicet
materiæ priscæ id est corpori ueteri.
incessus id est gressus
datus uerbo petri:
protulit id est ostendit:
cursu præpete id est
uolucri et celeri:
quicquid id est omne illud
quod.
ortus id est natiuitas
claudi:
non edidit id est non
monstrauit.
1539 Est autem sententia plena acuminis. Nam
cum nascitur infans: non praepete cursu: nec
ceIeriter ei contingit incedere et ambulare: sed
paulatim ab infirmo incessu transit ad firmiorem.
1540 At huic claudo ortus nihil contulit usque ad annum quadragesimum ut
ambularet.
1541 Tunc ergo incessus datus uerbo petri: non paulatim ut contingit
infantibus: sed praepete cursu id est in momento temporis
et repente quemadmodum diuina uirtus agere solet:
protulit claudo quicquid ab ortu et genesi sua
ad quadragesimum usque annum in se non uiderat: nec
id unquam ortus ei ediderat
et monstrauerat.
1542 Potes etiam referre cursum præpetem ad claudi celeritatem: qui egregie sanus non incessu: sed hyperbolicos uolatu id est ocyssimo gressu uteretur.
1543 (stat facti
manifesta.) quia exiliens claudus
intrauit cum petro et loanne in templum ambulans et
laudans deum. et uidit omnis populus eum ambulantem et laudantem deum. cognoscebant enim illum: quoniam ipse erat qui ob elemosynam sedebat ad
speciosam portam
ac 3, 9-10 ut ait lucas.
1545 (Sed et
altera.) hic enarrata historia
miraculi: proponitur mysterium latens in hoc
claudo: et sanatione eius: ostenditque quid per claudum allegorice intelligere debeamus: et tempus. xl.annorum et portam speciosam: et baiulantes
claudum: etc.
1546 proponit ergo poeta (sed et altera res scilicet)
mystica:
aperit nobis scilicet
mysterium:
quod geritid est præ se
fert:
causa id est ratio
claudicationis: quæ causa et ratio conuenit cum
claudicatione populi
israelitici: et tempus cum tempore: et porta cum porta ut mox dicemus. oportet enim quædam prius sciri: ex quorum notione sequentium pendet intelligentia.
1548
Qui timens aduentum fratris sui
Esau: cum
relinqueret mesopotamiam inscio
laban socero suo: et pergeret ad isaac patrem
suum in terram canaam: et iter per loca fratris sui esau esset facturus.
timens ergo Iacob præferocem Esau propter primogenita et benedictiones sibi
assertas: offensum:
misit ei nuncios quibus placaretur: ante aquam in
mutuum colloquium uenirent.
1550 Et ecce uir luctabatur cum eo usque mane.
hic uir aut intelligitur angelus Esai in
specie uiri: impediens ipsum Iacob a transitu ne consequeretur primogenita
ipsius Esai secundum interpretationem
hebreorum.
1551 Qui fateantur necesse est angelum illum ipsius Esai protectorem ignarum fuisse cœlestis
consilii: per quod potior hæreditas non
Esao sed iacobo destinabatur: donec lucta
angelus ille bonus Esai patronus
expertus est tantas uires in iacobo
resistente et colluctante: ut inde perceperit uel
lacobi uires ad tempus illud fuisse
a deo auctas at sibi resisti posset: uel suas ne
præualeret: a deo debilitatas: aut suspensas esse: deo non cooperante
sibi: ut scilicet ea ratione contigerit: qua tris pueros babylone rebelli lambit in horrisonis non noxia flamma
caminis.
1552 Quod fidamus: illud pariter concedemus
hoc prærogatitiuæ hæreditariæ munus iacobo datum et esao
ademptum: illi bono angelo fuisse ignoratum : alioquin bonus angelus non fuisset diuinæ
sententiæ contrarius.
1553 At id cum fuerit ante rebeccæ diuinitus cognitum: et
isaacho in ecstasi posito: aliqua ergo hominibus reuelata sunt: quæ nonnullis angelis haud nota fuerunt.
1554 Aut certe iuxta expositionem nostrorum :
uir ille qui luctabatur cum iacobo: fuit angelus in specie uiri: qui ei in uia occurrit. quasi castra
ipsum defendentia.
1555 Hic autem angelus uidens iacobum diffidentem diuinæ protectionis cum adeo horreret
Esai fratris offensionem et
aduentum: finxit se ab eo uelle rece[35r]dere: quemadmodum dominus fixit se longius
ire.
1556
lacobus ergo se deseri ab angelo
protectore cernens: et spiritaliter et corporaliter
cum eo colluctatus est : precibus instans : et manibus illum ne se relinqueret: apprehendens tantisper dum benedictionem: quam petebat et consecutus est postea
impetraret.
1557 Vnde in osee propheta legimus
de lacob.
inualuit ad angelum: et confortatus
est. fleuit et rogauit eum.Os 12, 4 fletu enim et precibus: deinde uiribus
corporis et robore angelum urgebat ne se desereret.
1558 At ipse angelus: cum uideret quod eum
superare non posset id est cum nollet eum uincere:
ut hoc ipso indicaret Esaum a Iacobo superatum iri:
sicut ipse quoque angelus ab lacobo
superabatur.
1559 Nam dixit ei angelus si contra deumGn 32, 28 id est contra angelum qui deum participat uel repræsentat:
fortis fuisti: quanto magis contra
hominesGn 32, 28 id est esaum et eius filios ac
familiam præualebis?Gn 32, 28
1560 Nec mireris quod sit expositum non posset id est nollet. ita enim mattheus de redemptore nostro:
Et non poterat inquit ibi uirtutem aliquam facere:Mc 6, 5
1561 Ergo cum angelus non posset uincere iacobum: tetigit neruum femoris eius
et statim Emarcuit.
1562 Dicunt hebrei ideo neruum
iacobi tactum ab angelo fuisse ut
hoc modo eius manus euaderet: licet non potuerit
euadere.
1563 Cæterum nicolaus punitum ait lacob quod :
ideoque claudicasse statim subditur: ut mentis
claudicatio et infirma eius fiducia de deo:
signaretur externo indicio:
1564 Alii dicunt claudicationem illam fuisse mysticam: cum scilicet idumæi rebellauerunt contra iudam: quia dominium Iacobi super esaum minueretur in femore iacob id est in posteris de femore eius egredientibus.
1565 Quamobrem israelitæ
uitant neruum non quencumque sed femoris tantum in epulis appositis: tanquam ea res illius fuerit euentus figura.
1566 placet aliis abstinentiam nerui esse monimentum illius tactus
obstupefacientis neruum iacobi: claudicationisque illius memoriam tali obseruantia [obseruantio,sic!] retractari renouarique.
1567 Cum autem diceret angelus ipsi lacob
dimitte me.Gn 32, 26 Respondit iacobus:
non dimittam te nisi benedixeris mihi.Gn 32, 26
1569 Tum angelus nequaquam inquit iacob
apellabitur nomen tuum sed israel.
Gn 32, 28 id est iacob nequaquam
uocaberis hoc est luctator uel
supplantator: quasi supplantatione et fraude benedictiones obtineas: sed israel
id est directus cum deo uel princeps cum deo:
interprete Hieronymo.
1570 nam israel non significat
uirum uidentem deum.
1571 Talis autem nominis mutatio benedictio est. hæc in geneseos.
xxxii. capite continentur: ubi nondum ab angelo nomen imponitur sed
imponendum a deo prædicitur. Nam in .xxxv. geneseos capite scriptum est.
Apparuit autem iterum deus lacob quando reuersus est de mesopotamia
syriæ. benedixitque ei dicens: non
uocaberis iacob sed israel erit nomen tuum. et appellauit eum israel.Gn 35, 9-10
1572 iam ergo inde iacobi
principale nomen fuit israel: unde israelitæ uocatur hebreorum natio: tam et si postea
quandoque lacob fuerit uocatus tanquam
nomine non ita insigni.
1573 Post luctam supradictam uocauit israel nomen loci illius phanuel id est facies dei: non quod
deus uideri possit: sed quia formam uiderit in qua
deus locutus est. quem paulo supra dixit uirum: quia deus homo erat futurus.
1574 Siue ergo lucta illa fuit corporea tantum ut hebrei sentiunt:
Siue spiritalis tantum ut Hieronymus ait in
esaiam.
cum angelo iacob oratione
non manibus luctabatur:DIONYS. CARTUS. in gen., 78 ut luctatio sit perseuerans pulsatio qua
uictor euasit angelum uel deum recedere uolentem precibus uincens. Siue utroque modo luctatus est: per hunc modum lacob dictus
est israel
: unde israelitæ dicti sunt Hebrei: ita ut nominis mutatio
futura in. xxxii. promissa sit: quæ in. xxxv.
geneseos capite dicatur expleta.
1575 Fuit ergo lacob uocatus
israel:
quo tempore luctatus cum deo et tactus in femore cepit claudicare.
1576 Verum enimuero claudicatio israelis ut significat Arator
: fuit signum claudicationis : quæ non in carne ut ait poeta: sed in
corde israelitici populi reperta
postea est ab israele oriundi.
1577 Nam cum deus omnipotens israelem tam numerosa stirpe insigniuisset: ea in ægypto non longo
temporis interuallo adeo aucta est ut in ea ad sexcenta uirorum milia
censerentur. permotus pharao quia hebreorum
gens multo numerosior uideri coeperat quam ipsi regi et uniuersæ ægypto tutum crederetur : nutriri uetuit omnem uirilem israelitarum stirpem quæ post edictum
regium nasceretur.
1578 Nemini erat dubium: si omnis alterius
sexus soboles in ipso uitæ ingressu esset extincta:
totam israelitarum gentem hominis
ætate interituram. Huic immanissimi regis edicto
accessit afflictæ gentis fortuna miseranda.
1579 Regis enim imperio lsraelitica
iuuentus in nili
aggeribus muniendis: et in uenis montium excidendis
lutoque subigendo seruiliter operabatur. ac siquid
ab eorum aliquo minus impigre nauaretur: protinus
flagro per contumeliam admouebatur.
1580 Horum ergo durissimam seruitutem seruientium misertus summus
opifex rerum:
mosen ad pharaonem misit: qui populares suos
a uexatione et crudeli iugo in libertatem uendicaret.
1581 ls moses dux rei gerendæ
creatus: et non tam suis suorumue quam inefabili
dei potestate fretus israeliticæ
libertatis uindex extitit et assertor.
1582 Deus enim peruicacissimo
rege relaxandi populi
hebrei nullam spem faciente:
ægyptum maximis affecit
cladibus: cum proximo rex periculo defunctus
tantisper ab iniuria abstineret dum hæc uel illa clades remitteret. postremo fractus iam et concussus magis pharaonis animus quam uictus gentem missam
fecit.
1583 Huic ipsi mox deus mare peruium fecit fluctibus in diuersa
abeuntibus: et aquis hinc inde in murorum
speciem stantibus: cum hostis qui insequebatur
sequendi studio et ipse iter patefactum temere ingressus cum omnibus copiis
obrutus fuerit: eisdem fluctibus qui plures horas in
transitu hebreorum immoti
steterant: in se refluis: iterumque coeuntibus.
1584
Eidem genti deus uberrimos ex petra
fontes elicuit: eandem celesti rore (manna id
dicitur) quadraginta annos: quibus[35v] ea
in deserto fuit: affluenter aluit.
1585 Et tamen post tot beneficia et alia innumera quæ ne longior
sim: mitto: post tot
miracula semper israelitica gens
claudicare non corpore sed corde et animo uisa est:
quæ in lapsum et stulticiam prona uitulum sibi aureum conflauit et
adorauit: quæ relicta ægypto ubi in solitudines nullis fontibus
irriguas : nullis segetibus uberes : nullis arboribus gratas peruenit: beneficiorum dei oblita et immensam eius potestatem haud
reuerita: modo sitibunda ducem incusabat: quia per loca arida et squalentia non exploratis
antea itineribus tantam multitudinem traheret:
1586 modo famelica et esuriens querebatur palamque indignabunda
prædicabat: satius fuisse se in ægypto seruitio teneri : ubi nulla rerum inopia premerentur : ubi
fumantibus carnium ollis assiderent: quam per uastas
et ignotas terras alieno ductu in deserta mundi ire non magis hominum quam
ferarum solitudine damnata: ubi necesse esset siti
fame horrore uniuersum exercitum interire.
1587 Hinc in libro numerorum legimus:
Et tedere coepit populum itineris ac laboris : locutusque contra dominum et moysen ait cur eduxisti nos de ægypto ut moreremur in
solitudine? Deest panis: non sunt aquæ :
anima nostra iam nauseat super cibo isto leuissimo.Nb 21, 4-5
1588 Manna fastidiebant semper queruli et in ducem et (quod atrocius
est) in deum beneficum et dominum et austerissimum iudicem contumaces.
1589 Quo enim pacto tam cito obliti sunt deum:
qui iugum ægyptiacum eorum
ceruicibus excussit? qui illa magnifica opera et
miranda:
ægyptiis Exitialia:
israelilitis salutaria operatus
est? qui diuisit maria:
qui famelicum populum quadraginta annos in heremo nutriuit ac saturauit?
1590 His deus irritatus in exodo dixisse in
eum perhibetur.
Loquere filiis
israel: populus duræ ceruicis
es: semel ascendam in medio tui: et delebo te.Ex 33, 5 Item in numeris: postquam exploratores dixere:
uenimus in terram: ad quam misistis nos
: quæ reuera fluit lacte et melle. Sed cultores fortissimos habet: et urbes grandes atque muratas.Nb 13, 27-28 Terra quam lustrauimus deuorat habitatores
suos: populus quem aspeximus proceræ staturæ
est.
ibi monstra quædam uidimus de genere giganteo: quibus comparati. qui locustæ
uidebamur.
Nb 13, 33 Hæc audiens multitudo
israelitica fleuit nocte illa: et
murmurati sunt dicentes.
Vtinam mortui essemus in ægypto: et non in hac uasta
solitudine. Vtinam pereamus : et non inducat nos dominus in terram
istam: ne cadamus gladio et uxores ac
liberi nostri ducantur captiui. nonne meIius
est reuerti in ægyptum? dixeruntque alter ad alterum : constituamus nobis ducem: et reuertamur in ægyptum.
Nb 14, 3-4
1591 Possemus autem referre et querelas et claudicationes Israeliticæ gentis: quas continet exodi .v. caput: et .
xiii. et . xv.
xvi.
xvii.
xxxii. et numer.
ix
xi. at.
xiiii. et.
xxii numerorum iam retulimus
1592 Sed hæc satis superque explanationi uersuum sufficiunt.
1593 His ergo claudicationibus offensus deus dixit ad moysen. Vsque quo detrahet mihi populus iste? quo usque non credet mihi in omnibus
signis quæ feci coram eis? feriam igitur eos
pestilentia atque consumam.
Nb 14, 11-12
1594 Hanc dei iram in israelitas repressit suis precibus moyses: Cui iterum
dixit dominus.
Omnes homines qui uiderunt maiestatem meam: et signa quæ feci in ægypto et solitudine et tentauerunt me iam per.x. uices: nec obedierunt uoci meæ: non uidebunt terram quam iuraui patribus eorum. nec quisquam ex illis qui detraxit mihi: intuebitur eam.
Seruum meum caleb inducam in
terram hanc.
Nb 14, 23-24
Omnes qui numerati estis .xx. annis et supra non intrabitis in terram
hanc: præter caleb filium lephone: et losue filium nun.
Nb 14, 29
Vestra cadauera iacebunt in solitudine.
filii uestri uagi erunt annis quadraginta iuxta numerum quadraginta
dierum: quibus considerastis terram. annus pro die imputabitur.
Nb 14, 32-34
1595 Idem dicitur in deuteronomio:
dominus iratus iurauit et ait : non
uidebit quispiam de hominibus generationis huius pessimæ terram
bonam et. c.
Dt 1, 35
1596 Et in eodem deuteronomio
moyses ad populum loquens:
En inquit quadragesimus annus est ut recogites in corde tuo: quia sicut erudit homo filium suum: sic dominus deus tuus erudiuit te.
Dt 8, 4-5
1597 His ita in memoriam reuocatis facile est intelligere figuram his
Aratoris carminibus
comprehensam.
1598 Nam claudus sanatus a petro
qui quadraginta annos ægrotauit:
populum israeliticum significat
claudum non solum ab incarnatione et deriuatione israelis claudi ut diximus : sed
etiam quia rebellis corde: et animo claudus fuit
quadraginta annos in deserto: et aduersus deum suum
peruicax.
1599 Dicitur hic claudus ex utero: ita
populus israeliticus claudus
ex utero id est ab origine sua et a lacob: qui claudicauerat etiam corde
cum nimis diffidit: et spem abiecit plus iusto
fratrem esaum timens.
1600 Vnde nonnulli punitum eum aiunt in neruo femoris.
1601 hoc tamen sapientibus subdo.
1602
Porta templi speciosa
significat Christum: qui est speciosus præ fillis hominumPs 45, 3 ut ait Dauid poeta sacer.
1603 Et ipse dominus se portam uel hostium apud loannem uocat.
1604 Sicut ergo claudus a petro
sanatus ponebatur ad portam
templi: nec poterat ingredi donec petrus eum introduxit: ita populus claudus id est israeliticus: legis prophetarumque
uocibus ad messian id est ad ostium templi coelestis affertur: ut ab ingredientibus christianis poscat elemosynam
fidei et sapientiæ.
1605 Quia uaticinia futurorum qui ad portam ponunt auditores.
1606 Sed hic populus claudus non introducitur in templum nisi per
petrum:
cui datæ sunt claues regni celorum: et portæ illius
excelsæ clauiger petrus est.
1607 Dicit ergo. (gens nomen.) Gens
dicta scilicet israelitica:
tenet nomen: ab illo israel id est iacob qui dictus est israel:
qui id est iacob:
æger id est infirmus in
femore: hoc est claudus :
reliquerat bella id est
bellum hoc est luctam et pugnam ut dixi.
conatus scilicet israel
certare id est luctari et
contendere deo id est cum
deo: hoc est cum angelo qui representabat
deum.
1608 Et est constructio greca : non enim
dicimus certo tibi sed tecum.
machomai soi et ereizo[36r] soi dicunt græci.
1610 Sed recurre ad Atticismum
prisciani.
1611 (ipse). scilicet patriarcha israel:
tulit figuram grauem id est
molestam:
corporis scilicet
claudicantis:
quam scilicet figuram
claudicationis.
post id est postea:
israel id est populus israeliticus ab illo israel claudo deriuatus:
habet id est obtinet:
clodus id est claudus: ut plaustrum
plostrum:
flaurum
florum apud Tranquillum in Vespasiano leges.
1612
clodus dico israeliticus populus:
in uulnere mentis id est in
contumacia de rebellione cordis: ut dictum est a
nobis paulo ante.
qui scilicet populus israeliticus:
labens id est cadens et
titubans ut claudi solent:
per sua crimina id est
rebelliones et querelas in mosen et
deum:
fluit id est labitur cadit
magis:corde id est claudicatione cordis:
quam carne id est quam
claudicatione carnis et corporis.
1613 Nam patriarcha iacob
claudicabat corpore:
gens israelitica ab eo deriuata: claudicabat corde non corpore.
1614 (et sub ipsis)
spatiis id est sub iisdem temporibus et sub eadem annorum
mensura qua claudus sanatus a petro
claudicauerat:
populus israeliticus claudicat
scilicet corde:
remotus:
fine id est a finibus et regionibus ægypti:
quadraginta annos:
cupiens ægyptum: ut diximus: et quærens idola scilicet
ægypti: unde in exodo uitulum aureum conflasse
et adorasse dicuntur.
1615
Idola media longa posuit recte quia
per omega scribitur:
1616 Sed in.
ii. Transgressus normam et secutus prudentii authoritatem: dixit:
ldola tot romæ mundo collecta subacto.ARATOR act., 2, 1240
1617 (Ponitur
debilis) id est claudus. scilicet populus israeliticus:
ad portam speciosam id est
iuxta messian et christum: qui est porta per quam
patet ingressus ad deum: et dei ecclesiam: et fidelium congregationem.
ponitur dico populus istaeliticus
ad portam: sicut claudus sanatus a petro ad portam
templi
ponebatur.
1618
porta speciosa dicebatur in
templo: quam et pulchritudine et sublimitate conspicuam. ædificauit loathan rex iuda ut proditur in .
ii. paralipomenon
sed fortassis cum ea per chaldæos
conbusta fuerit ut quarto regum libro
traditur: fuit ibidem alia magnifica æque et
retento nomine instaurata.
1619 (Vltra.) non ualet scilicet claudicans populus id est non
potest ire ultra id est in
ecclesiam dei intrare: nec ualet tangere: limina
portæ id est Christi et messiæ.
1620 Causa subditur.
culpa scilicet rebellionis
et peruicaciæ in deum:
negauit iter id est
ingressum scilicet populo
israelitico claudicanti ut diximus:
1621 (Qui sunt. ) lnterrogat poeta: quinam sunt: ii qui baiulant populum
israeliticum claudum ad portam hoc est ad messian: sicut claudus baiulabatur ad portam templi.
1622 respondet quia sunt prophetæ:
lsaias:
Daniel
: et alii qui de porta quæ Christus est: locuti sunt et uaticinia conscripserunt.
1623 Sciendum sane Bedam egregium diuini eloquii interpretem hinc mutuari totam
hanc allegoricam enarrationem sicut alia pleraque.
Non enim ab Aratore discedit ungue
latius.
1624 dicit ergo: (qui sunt) scilicet illi baiulantes:
qui solent ferre id est
portare israel id est
israeliticum populum
clodum:
pectore id est arcanis uaticiniis e pectore depromptis: et certant adiungere scilicet claudum portæ id est messiæ:
quæ
porta speciosa
:
prodit iesum id est monstrat de suo nomine quia sicut porta dicitur
speciosa:
ita et lesus speciosus uocatur.
1625 qui ergo sunt illi baiulantes claudum populum: sicut iudæi pectore suo et
corpore claudum ad portam
speciosam baiulabant?
1626 respondet Arator. Baiuli sunt
isaias
daniel:
et quique id est
quicumque a quisque uel quique id est et qui.
prophetæ similes ore id est
concordantes et unum dicentes sicut unus erat spiritus eos erudiens:
quique prophetæ canunt
obscuris scilicet uerbis et latentibus inuolucris miracula manifesta Christi
1627 (porta). ait id est christus in decimo
ca. apud ioannem
:
ego sum uobis porta:Jn 10, 9 scilicet qua ad ecclesiam dei intratur et ad
gloriam.
1628
ille erit fur nocens: ut antichristus ut maumetus
:
fur malus christianus
quoquomodo præter Christum intrans. uel non bene de
eo sentiendo: uel non eius gloriam sed suam
quærendo.
1629 ille ergo erit fur
nocens:
qui recusat intrare per me
id est per fidem mei et per meam humilitatem: et
alias uirtutes meas.
1631 Respondet: quia prophetæ dicunt futura et
cernenda
: at petrus
dicit uisa. Item quia hæc porta commissa est petro: qui est ostiarius et ianitor aulæ coelestis: non prophetis.
1632 ordo est.
prophetae loquentes magis
cernenda id est futura:
quam uisa id est
præterita:
possunt portare id est
claudum ad portam: et non introducere:
queunt id est possunt.
1633 Nec hoc mirum est. aliter enim (teste
hieronymo in pentateucum) audita: aliter uisa narrantur. Quod melius intelligimus melius et
proferimus.HIER. praef. Vulg. pent. ideo subdit.
Hæc ianua:
credita scilicet a Christo:
petro:
qui scilicet petrus:
confessus christum: filium esse dei uiui:
monstrat cognita id est
uisa: non prædicit futura et non uisa ut
prophetæ.
1634 Apud matthæum.
xvi. cap. dixit dominus petro.
Tu es petrusMt 16, 18 scilicet a me petra: ita tamen ut mihi
retineam dignitatem fundamenti: tu super me
ordinabis lapides mundos et abiicies leprosos.
et super hanc petram edificabo ecclesiam meam. Et tibi dabo claues regni celorum Mt 16, 18-19 etc.
1636 (Vetus o.) apostrophe ad utrunque claudum: scilicet figurantem: qui sanatus est a
petro: et
figuratum id est populum
israeliticum: qui sanabitur a
cæcitate et peruicacia sua: et per portam
ingredietur: si hostiarium petrum orauerit ut se introducat in
ecclesiam dei: sicut claudus ille orauit petrum et exortauit:
ut se in templum intromitteret.
1637
O clode uetus id est o
popule israelitice ueterane in
claudicatione:
iacebis scilicet claudus:
sine fine id est infinito
tempore:
ni id est nisi roges petrum scilicet ut te
introducat in ecclesiam dei: per portam id est
christum hoc est fidem christi.
1638
Qui scilicet petrus:
pellens id est remouens a
se:
noxia id est damnosa et
detrimentum animæ afferentia scilicet diuitias:
uitat onus auri id est non
onerat se nec uult habere aurum: dicens aurum et argentum non est mihi.ac 3, 6
1639 Aurum enim uelut laciniosum indusium: ob
nimium pondus non tam gestatur quam trahitur : nec
tam expedit explicatue quam impedit et precipitat.
Atque oneri potius quam usui exuberans irritam habet copiam: noxiam nimietatem. De[36v]nique aurum uelut ingens et enorme gubernaculum potius mergit
quam regit.
1640 ideo subdit (Cui) scilicet petro:
censuit id est præcepit:
author: id est creator rerum christus:
non gestare sibi peram id
est pelliceum folliculum aptum portando uiatico.
1641 Nam apud mattheum dixit dominus discipulis :
nolite possidere aurum: nec argentum: nec pecuniam in Zonis uestris: non peram in uia.Mt 10, 9
1642 Quibus uerbis monet doctor æternus:
Buccinatorem uerbi diuini nulla cura debere sollicitari rerum
necessariarum: uel rerum quibus necessaria
comparantur.
1643 Temporaria enim ærumnose quæruntur: et
quæsita ærumnosius possidentur: partaque abeunt in
membra possidentis. trahentia ad se animum
immoderata sui dilectione.
1644 Quæ res suffocat et prægrauat uerbum dei:
atque summittit humi diuinæ particulam auræ.
1645 Tanta autem fiducia in deo debet esse prædicatori: ut præsentis uitæ sumptus et si non præuideat: tamen sibi non defuturos certissime sciat: ne dum retrahitur ad caduca: minus prædicet æterna.
1646
RespiceMt 6, 26 (inquit iesus apud matthæum) uolatilia cœli: quæ non serunt nec
metunt:Mt 6, 26 et tamen dei prouidentia aluntur absque
cura: multo ergo uos iustius: qui filii estis.
1647 his uerbis magister cœlestis contemptum sæculi et fiduciam
futurorum toto sermone præcipiens: amorem præsentium
et desperationem futurorum a suis per fidem uoluit excutere: ne ob hæc in bene agendo torpescerent.
1648 Nam quamuis labor exercendus sit: quia
scriptum est in sudore uultus tui uesceris pane tuo:Gn 3, 19 tamen sollicitudo:
quæ mentem perturbat: omnino tollenda est.
1649 Aliter præcepit dominus non gestare peram: quia ex corio mortui animalis pera fiat id est nihil morticinum
gerere: nihil humanum sed æternum ac diuinum. nec idem ullum mortis gradum timeat: neue reflectatur ullo periculo ab destinato sibi
scopo.
1650 (Pete.) adhuc alloquitur claudum.
o claude : uel popule
israelitice. uel qui petis
elemosynam:
pete scilicet a petro
dona salutis id est
sanitatis in anima uel in corpore : si ad alium
claudum sensum refers.
non secteris id est non
quæras sollicite:
opes id est diuitias:
fragiles id est fluxas:
quas scilicet opes:
debet spernere:
cum domino scilicet Christo
paupere in hac uita:
debet scilicet sanatus
claudus:
qui scilicet sanus erit diues:
post limina templi. id est postquam ingressus fuerit limen et portam
templi cum claudo.
1651 (Templi.) id est ecclesiæ militantis quæ affluit in numeris
bonis spiritalibus: et ut dicam in summa: cunctis bonis plena.
1652 Huius templi limen ingressus paulus dixit:
Tanquam nihil habentes et omnia possidentes.2 Co 6, 10
1653 Vel templi id
est ecclesiæ triumphantis: ubi non in parte, sed in toto alueo felicitas hauritur.
1654 (Porticus
Salomonis.) Curritac 3, 11 inquit lucas
omnis populus ad eosac 3, 11 scilicet petrum et loannem:
ad porticum
salomonis stupentes.ac 3, 11
1655 hæc porticus
ædificata a salomone per chaldeos euersa est: sed post reditum captiuitatis babylonicæ alia retento nomine ædificata est: ut supra de porta speciosa diximus.
1656 Dicit autem Arator: et Beda qui aratorem
sequitur: quod postea quam claudus saluus factus
in porticum salomonis id
est christi: qui per salomonem figurabatur: uenit: cucurrit omnis populus id est uniuersus mundus: qui significabatur per illum populum: ad porticum salomonis id est ad ecclesiam christi pacifici.
1657 Nam salomon interpretatur pacificus: uel
retributor a lingua hebrea in
nostam transferendo.
1658 Est autem Christus uerus pacificus: quia mesites nos deo
concilians: ueram pacem in omnes terras
fundit.
1659 Vnde Esaias:
multiplicabitur inquit eius imperium: et
pacis non erit finis.Es 9, 7 Et Daniel: ipse est lapis de monte abscissus:Dn 2, 34 qui terreno regno ruente: solus per orbem pacificum tenet imperium.
1660 Peccando enim eramus a deo extranei:
pacem consequimur: qui Christum suscipimus natum.
1661 Nam impiis nulla pax est ut ait propheta:
qui Christum quoquomodo persequuntur.
1662 (Hunc) scilicet
claudum:
habet id est recipit:
porticus salomonis. quia claudus sanatus a petro uenit cum apostolis in porticum salomonis: et ad eos cucurrit statim populus miraculum
stupens:
1663 sed allegoriam declarat Arator cum ait interrogando:
qui uocatur iure pacificus
id est uere salomon uere pacificus?
1664 quid non ille salomon
filius dauid:
qui fuit figura: qui ergo erit iure id est uere pacificus:
fide regnante per orbem:
1665 quid nullus alius: nisi Christus. et qui erit semper pacificus nisi Christus?
1666 quid nullus alius.
1667 Dicit autem semper id est in æternum. Quia non
solum in una gente iudæorum
spiritaliter: et in æternum regnat Christus: sed in tota ecclesia: quæ
per fidem et confessionem ad patriarcharum pertinet sortem : siue in illis qui de patriarcharum sorte nati in
oleastrum non degenerauerunt: siue in his qui de
oleastro incisi : in oliuam bonam sunt inserti.
1668 (Hic) scilicet
Christus uerus pacificus:
protegit omnem id est
fidelem pace sua inæstimabiIi:
qui scilicet fidelis:
placet scilicet Christo.
petro ductore et ianitore
et pastore.
Quo scilicet petro:
præsule id est pastore et
uices christi gerente:
surgit scilicet fidelis
claudicans animi infidelitate et peccatis.